In complottheorieën gaat het vroeg of laat altijd over een verborgen elite die achter de schermen de dienst uitmaakt. Afhankelijk van welke samenzweringsgelovige je het vraagt, krijg je verschillende antwoorden op de vraag wie toch het grote brein is achter alle complotten. De Illuminati worden vaak genoemd.
Dit is het achtste hoofdstuk van het in 2016 verschenen boek Complotdenkers. Elke dag verschijnt er een hoofdstuk op De Halve Waarheid. Bekijk hier het overzicht van alle hoofdstukken.
Sommige mensen herkennen Jezus in een maaltijd van McDonald’s. Of ze vermoeden dat de Maagd Maria aan hen verschenen is in de schimmel op hun douchegordijn. Anderen denken dat de aanslagen van 11 september al werden voorspeld in een kaartspel dat begin jaren tachtig op de markt werd gebracht.
Rita van der Meijden (niet haar echte naam) behoort tot de laatste categorie. Op haar website schrijft ze over het Illuminati-kaartspel. Dit strategiespel bevat volgens haar enkele kaarten die de gebeurtenissen van 11 september 2001 met grote precisie voorspellen. Om te beginnen is daar de ‘Terrorist Nuke’-kaart. De afbeelding op deze kaart toont twee flatgebouwen. Een van die gebouwen wordt getroffen door een explosie. De kaart beeldt volgens Van der Meijden de aanslag op het World Trade Center uit.
Dat er op de kaart geen vliegtuig te zien is en dat het hier volgens het bijschrift bovendien een nucleaire aanval betreft, brengt haar niet van de wijs. Sterker nog: misschien zijn de Twin Towers op 11 september wel gewoon opgeblazen met behulp van een micro-atoombom, oppert zij. Het zou volgens Van der Meijden verklaren waarom er maanden na de aanslagen nog zo’n enorme hitte was bij ground zero.
De tweede kaart die haar aandacht trekt, is de ‘Pentagon’- kaart. Daarop staat het Amerikaanse ministerie van defensie afgebeeld. Vanuit het centrum van het Pentagon stijgen roodgele rookwolken op in de vorm van een paddenstoel. De gelijkenissen met de gebeurtenissen van 11 september zijn volgens Van der Meijden opnieuw treffend. Terwijl een deel van het Pentagon in brand staat, kan er in de rest van het gebouw gewoon worden doorgewerkt. Net als in het echt.
Het bericht over het Illuminati-kaartspel intrigeert me. Als ik Van der Meijden mail met de vraag of ik een keer bij haar langs kan komen, wil ze twee dingen weten: zit ik op Facebook en ben ik een christen? Nadat ik de eerste vraag bevestigend en de tweede ontkennend heb beantwoord, voegt ze me toe als Facebookvriend en mag ik op bezoek.
Van der Meijden woont in een klein plaatsje in Brabant. De dichtstbijzijnde bushalte, waar volgens de verbaasde buschauffeur bijna nooit iemand uitstapt, ligt op 25 minuten lopen van haar huis. Omdat het een mooie dag is, is dat bepaald geen straf. Onderweg naar haar huis passeer ik koeien die loom in de wei staan en een stuk of twintig Polen die op het land aan het werk zijn.
Voor het laatste stukje naar haar huis komt Van der Meijden me ophalen. Ze draagt een witte broek en een paars truitje met korte mouwen. Om haar nek hangt een ketting met kraaltjes. Ze beschermt haar ogen tegen de zon met een zonnebril die ze aan het begin van het gesprek even schoonmaakt. ‘Hij is nog vies van het skeeleren van gisteravond. Dan komt er van alles tegenaan.’ ‘Het geloof is de bron van waaruit ik het allemaal doe’, legt Van der Meijden me uit in het tuintje bij haar huis, terwijl ze wat denkbeeldig stof van haar tuintafel wegveegt.
Ze is lid van een kleine christelijke gemeente die gelooft dat de eindtijd nabij is. Volgens Van der Meijden staan we aan de vooravond van een allesbeslissende strijd tussen God en Satan. ‘De Antichrist staat op het punt om zich te openbaren.’ Over de vraag wie de Antichrist is heeft Rita ook een theorie: de Amerikaanse president Barack Obama. ‘Hij past precies in het plaatje.’
Maar God zal keihard terugslaan, zo is haar overtuiging. ‘Zijn toorn komt eraan. Jarenlang heeft men niet willen luisteren. De mensen kozen liever voor hun eigen comfort dan voor God. We leven nu toch als in Sodom en Gomorra? Huwelijken tussen homo’s worden goedgekeurd, net zoals kindermisbruik. God zal dat keihard afstraffen, precies zoals hij heeft beloofd.’ Satan staat centraal in veel van de theorieën die Van der Meijden aanhangt. Volgens haar is hij de kwade genius achter tal van zorgwekkende ontwikkelingen. ‘Hij probeert de wereld over te nemen en dat is hem al aardig gelukt.’
In de Bijbel heeft het Kwaad verschillende gedaanten. De ene keer duikt het op in de vorm van de slang die Eva verleidt tot het eten van de verboden vrucht in het paradijs, dan weer als Satan die Jezus in de woestijn probeert te verleiden.
Zo is het bij complotdenkers ook. Soms is het Kwaad een heel concreet persoon: de president van Amerika, een hoge ambtenaar op het ministerie van justitie of de voorzitter van de Centrale Bank. Maar minstens zo vaak wordt het Kwaad voor samenzweringsgelovigen vertegenwoordigd door een mysterieuze organisatie of bevolkingsgroep: een schaduwelite die buiten het zicht wereldwijd aan de touwtjes trekt.
Illuminati, Satanisten, Vrijmetselaars, Bilderbergers, de Verenigde Naties, joden, de katholieke kerk, het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de Amerikaanse centrale bank, Tempeliers, Rozenkruisers, homo’s, communisten, invloedrijke Amerikaanse families zoals de Rockefellers of de Rothschilds, de studentenvereniging Skull & Bones en de mannensociëteit Bohemian Club: stuk voor stuk krijgen ze de schuld in de schoenen geschoven van talloze samenzweringen.
Van der Meijden hangt de theorie aan dat Satan wordt bijgestaan door de Illuminati. ‘De Illuminati zijn begonnen in de zeventiende eeuw. Sindsdien is hun macht steeds meer toegenomen’, weet ze. Het doel van deze satanische organisatie is het stichten van een Nieuwe Wereldorde. ‘Dat hebben ze al in zeventienhonderd- zoveel gepland.’
Om de mensheid te controleren, orkestreren de Illuminati aanslagen zoals die van 11 september. ‘Ze hersenspoelen mensen zodat ze gekke dingen gaan doen. Wat dacht je van al die schietpartijen op scholen en dergelijke? Anders Breivik handelde ook gewoon in opdracht van de Illuminati.’
De macht van de Illuminati reikt ver. ‘Ze zitten overal. De media, de banken, de gezondheidszorg en de voedselvoorziening worden allemaal door hen gecontroleerd.’ De meeste rechters behoren eveneens tot dit geheimzinnige genootschap. ‘Als er andere Illuminati terecht staan, zorgen ze er door middel van handgebaren voor dat ze worden vrijgesproken of een veel lichtere straf krijgen.’
Vanaf het begin van de 20ste eeuw heeft de organisatie ook langzaam maar zeker het onderwijs overgenomen, weet Rita. Op die manier slagen ze erin om de mensheid te misleiden. ‘Schoolboeken staan vol met leugens. Denk maar aan wat je leert over de leeftijd van de aarde. Als je voortdurend leest dat de wereld al miljoenen jaren bestaat, ga je dat vanzelf geloven. In werkelijkheid is de aarde pas zesduizend jaar oud.’
‘Hetzelfde geldt voor de evolutieleer. Darwin heeft zelf op zijn sterfbed erkend dat hij zijn leven lang leugens heeft verkondigd, maar we moeten nog steeds leren dat we van apen afstammen. Dat is toch verschrikkelijk? Als je dat gelooft, geeft je dat een vrijbrief om je dierlijk te gedragen. Dan hoef je aan niemand meer verantwoording af te leggen. Satan lacht in zijn vuistje als hij je zover krijgt.’
Van der Meijden is ervan overtuigd dat een groot deel van de plannen van de Illuminati al zijn aangekondigd in het eerdergenoemde Illuminati-kaartspel. En ze is bepaald niet de enige die dat gelooft. Op verschillende websites worden de kaarten uit het strategiespel uitgebreid besproken.
Volgens complotdenkers bevatten de kaarten tal van aanwijzingen over de manier waarop de Illuminati een Nieuwe Wereldorde willen vestigen.
Dat er op de ‘Center for Disease Control’-kaart een wetenschapper staat afgebeeld die virussen staat te brouwen, maakt bijvoorbeeld duidelijk dat de enge ziektes die ons treffen afkomstig zijn uit een sinister overheidslaboratorium. En de ‘Oil Spill’-kaart, met daarop een met olie besmeurde vogel, toont aan dat de Illuminati achter de olieramp in de Golf van Mexico in 2010 zaten. Net zoals de ‘Rewriting History’- kaart het onomstotelijke bewijs vormt dat de Illuminati ons via het schoolsysteem kwalijke ideeën over evolutie, abortus en homo’s door de strot proberen te duwen.
De meest intrigerende kaart uit het spel vinden complotdenkers de ‘Population Reduction’-kaart. De kaart beeldt de skyline van Manhattan af: op de voorgrond het Empire State Building, op de achtergrond zwarte rookwolken in de vorm van een doodshoofd. Die kaart maakt volgens Van der Meijden duidelijk dat de Illuminati een genocide voorbereiden die haar weerga niet kent. ‘Hun doel is om de wereldbevolking terug te brengen tot 500 miljoen mensen’, vertelt ze. ‘Meer mensen kunnen ze niet aan.’
Erg succesvol lijkt de depopulatie-agenda van de Illuminati op het eerste gezicht nog niet te zijn. De wereldbevolking blijft immers alsmaar groeien. Maar een dergelijke tegenwerping kan Van der Meijden niet overtuigen. ‘Onder normale omstandigheden zou het aantal mensen nog veel explosiever zijn gestegen’, stelt ze.
Dat er sprake is van overbevolking is volgens haar sowieso een fabeltje. ‘We zouden met de hele mensheid makkelijk in de staat Texas kunnen wonen. Slechts op een paar plaatsen, zoals in bepaalde gebieden in China, zitten de mensen nu wat te dicht op elkaar.’ Met tal van trucs proberen de Illuminati de mensen te controleren en de bevolkingsgroei af te remmen, is haar overtuiging. ‘En sinds de aanslagen van 11 september is dat weer wat makkelijker geworden’, vertelt ze. ‘De Illuminati gebruiken veiligheid en gezondheid als dekmantel om hun agenda uit te voeren. Zo kunnen ze hun macht over ons uitbreiden.’
Ze wijst op de na 11 september aangenomen wetgeving die onze privacy en vrijheid aantast. Maar ook gezondheidsmaatregelen zijn volgens Van der Meijden bedoeld om ons in het gareel te krijgen. Denk aan inentingen. ‘Weet je wat voor gif daarin zit? Vaccinaties zijn puur bedoeld om je ziek te maken’, vertelt ze. ‘Het is toch niet voor niets dat ziektes als kanker zijn toegenomen?’
De reguliere geneeskunde valt niet te vertrouwen. ‘De Illuminati kiezen de artsen voor je uit. Straks mag je alleen nog maar slikken wat zij willen dat je slikt.’ Behalve met de artsenkeuze bemoeien de Illuminati zich volgens Van der Meijden ook met ons voedsel. ‘Je ziet al dat de vruchtbaarheid van de mannen de laatste jaren is afgenomen door alle troep in het eten en de fluoride in het drinkwater.’
‘Ken je de Codex Alimentarius?’, vraagt ze. ‘Daarmee bepalen ze wat we kunnen eten. Het doel daarvan is om de mensen zieker en dommer te maken. Zo dom dat we straks allemaal achter de Antichrist aanlopen en het niet eens in de gaten hebben.’
Officieel omvat de Codex Alimentarius door de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) opgestelde richtlijnen met betrekking tot de productie van eten en voedselveiligheid. Maar volgens tal van samenzweringsdenkers – die opmerkelijk vaak afkomstig zijn uit de hoek van de alternatieve genezers – is er in werkelijkheid sprake van een duister complot. ‘De Codex Alimentarius is bedoeld om alle macht over voedsel in handen van enkelingen te krijgen met medewerking van de WHO en de FAO’, staat er bijvoorbeeld in een verontrustend bericht dat op verschillende webfora opduikt.
De complotsite Zapruder.nl meldt dat de internationale regels ertoe leiden dat ‘alle dieren die voor consumptie gebruikt worden, verplicht behandeld moeten worden met groeihormonen en antibiotica’. De site waarschuwt dat de consument straks geen andere keuze heeft dan ‘synthetische, chemische en genetisch gemanipuleerde producten aan te schaffen’.
Invoering van de richtlijnen zou volgens de website Xandernieuws maar liefst 3 miljard mensen het leven kosten. Volgens de website weinig verbazingwekkend als je weet wie de geestelijk vader van de codex is. De regels zouden allemaal uit de koker komen van de Duitse oorlogscrimineel Hermann Schmitz, die van 1935 tot 1945 directeur was van IG Farben: het chemieconcern dat tijdens de oorlog nauw samenwerkte met de nazi’s en onder meer Zyklon B leverde voor de gaskamers.
Xandernieuws is niet de enige die vermoedt dat de nazi’s achter de Codex Alimentarius zitten. Op andere sites is het echter niet Schmitz maar de eveneens bij IG Farben werkzame Fritz ter Meer die verantwoordelijk wordt gehouden voor de internationale voedselregels. ‘Tijdens zijn gevangenschap na de Tweede Wereldoorlog realiseerde hij zich dat controle over het voedsel de sleutel was tot wereldheerschappij’, schrijft Rima Laibow, een van de drijvende krachten achter het wereldwijde internetverzet tegen de Codex Alimentarius. Volgens Laibow is de Codex Alimentarius niets minder dan een Holocaust met andere middelen.
‘Het resultaat is hetzelfde, alleen zijn er geen dure concentratiekampen meer nodig’, stelt ze. ‘Door het voedsel op markten en in supermarkten te vergiftigen worden dat je vernietigingskampen. Op die manier kun je jezelf veel geld besparen en krijg je nergens de schuld van!’
Het idee dat de Illuminati (Latijn voor ‘de verlichten’) in het geniep overal aan de touwtjes trekken, is wijdverbreid onder complotdenkers. Zo omschrijft een van Rita van der Meijdens favoriete Nederlandse bloggers, Xander, de Illuminati op zijn site Xandernieuws als ‘een machtige elitesekte waar circa 1 procent van de Amerikaanse bevolking lid van is en die in alle sociale instituten en overheidsinstellingen is doorgedrongen’. Het is volgens Xander‘een sadistische satanische sekte die wordt geleid door de rijkste en machtigste mensen ter wereld’.
‘De meest machtigen zijn hoofdzakelijk homoseksueel en pedofiel, maken zich schuldig aan dierenoffers en soms zelfs rituele moorden en werken nauw samen met onder andere de CIA en de Vrijmetselarij’, weet hij.
Ook Van der Meijden is ervan overtuigd dat de Illuminati een stevige vinger in de pap hebben bij de Vrijmetselaars. ‘Als je in de 33ste graad de eed aflegt, openbaart Satan zich aan je’, weet ze. Ze vermoedt dat vooraanstaande Nederlandse politici, zoals Mark Rutte en Alexander Pechtold, zijn aangesloten bij de Vrijmetselarij.
Maar ook in haar omgeving is ze op Vrijmetselaars gestuit. Haar ex-baas bijvoorbeeld. ‘Die heeft me van de ene op de andere dag ontslagen, zodat hij een familielid kon aannemen. Hij beschuldigde me van hele rare dingen. Ik werd gewoon weggewerkt. Later kwam ik erachter dat hij oud-voorzitter was van de Rotary. Dat is een visvijver voor Vrijmetselaars. Onder de dekmantel van goede doelen rekruteren ze daar nieuwe leden.’
Door de eeuwen heen zijn er verscheidene groepen geweest die zichzelf de Illuminati noemden. Het eerste gebruik dateert vermoedelijk van de vijftiende eeuw als een groep occultisten zich met deze naam tooit. Zij menen dat ze over een mystiek, door God gegeven licht beschikken waarmee ze zich onderscheiden van anderen.
In latere eeuwen duiken ook in Frankrijk en Spanje mystieke groepen op die zich ‘de verlichten’ noemen. De bekendste groep Illuminati – en de belangrijkste inspiratiebron voor de meeste hedendaagse complottheorieën – verschijnt echter pas in 1776 ten tonele. De Beierse filosoof Adam Weishaupt richt dan de ‘Orde der Volmaakbaren’ op.
Weishaupt, die een buitengewone belangstelling voor het oude Egypte en piramides aan de dag legt, heeft allerhande uitgesproken standpunten. Zeker voor die dagen. Zo is hij tegen de monarchie met erfopvolging, grote welvaartsverschillen, religie en het huwelijk.
Weishaupt rekruteert de leden voor zijn geheime genootschap voornamelijk onder Vrijmetselaars, die hij onderbrengt in cellen. Leden van de ene cel weten doorgaans niet wie er lid zijn van de andere cellen. De wijsgeer hoopt dat de Illuminati zich zullen ontwikkelen tot een wereldwijde organisatie waarvan de leden kunnen infiltreren in regeringen. Zover komt het echter nooit.
Op het hoogtepunt, ongeveer tien jaar na oprichting, hebben de Illuminati in Europa vermoedelijk niet meer dan enkele honderden leden. Dat is dan ook meteen het moment dat de keurvorst van Beieren, Karel Theodoor, besluit korte metten te maken met alle geheime genootschappen op zijn grondgebied. Hij vaardigt een verbod voor dergelijke organisaties uit en wijst expliciet op het gevaar van de Illuminati en de Vrijmetselaars. Weishaupt kiest eieren voor zijn geld en besluit te vluchten.
Hoewel met het Beierse verbod het einde van de Illuminati wordt ingeluid, krijgt het genootschap in de daaropvolgende jaren een mythische status. Menigeen ziet de hand van de organisatie in allerhande complotten. Zo krijgen de Illuminati, samen met de Vrijmetselaars, aan het eind van de achttiende eeuw de ‘schuld’ voor de Franse revolutie in de schoenen geschoven. In de daaropvolgende eeuwen blijven de Illuminati een dankbare zondebok. Zo zouden ze niet alleen in het geheim bij de Vrijmetselaars maar ook bij het Vaticaan en de CIA aan de knoppen zitten.
De macht van de Illuminati reikt ver, als je de complotdenkers mag geloven. Zij wijzen onder meer op de dollarbiljetten waarop een onvoltooide piramide met een alziend oog staat afgebeeld. Samenzweringsgelovigen beschouwen dit – vanwege Weishaupts belangstelling voor piramides – als het geheime symbool van de organisatie.
De waarschuwingen voor de Illuminati bereiken ook de Amerikaanse schrijver Robert Anton Wilson (1932 – 2007).
Wilson is een typische representant van de tegencultuur van de jaren zestig. Hij koestert een diepgeworteld wantrouwen jegens autoriteiten, schrijft jarenlang voor underground tijdschriften en experimenteert volop met geestverruimende middelen. Hij heeft een grote belangstelling voor extreme ideologieën – als tiener was hij achtereenvolgens trotskist en libertariër – en voor complottheorieën.
Geïnspireerd door alle complottheorieën die in de jaren zestig de ronde doen, begint Wilson met enkele gelijkgestemden ‘Operatie Mindfuck’. Wilson en zijn vrienden sturen brieven naar allerhande organisaties en media om hen te overtuigen van het enorme gevaar dat uitgaat van de Illuminati.
Een van hun doelwitten is een christelijke organisatie die waarschuwt voor de gevaren van popmuziek. Op briefpapier van de Beierse Illuminati bevestigen de grappenmakers dat de Illuminati de popmuziek inderdaad in handen hebben. Precies wat de christenen al vreesden. ‘Maar jullie zijn nog steeds zo naïef ’, gaat de door Wilson en consorten opgestelde brief verder. ‘We hebben de muziek-business al in de 18e eeuw overgenomen. Beethoven was onze eerste bekeerling.’
Zijn fascinatie voor complottheorieën kan Wilson behalve in zijn brieven aan jan en alleman ook botvieren op zijn werk: de redactie van Playboy. Samen met zijn collega Robert Shea vult hij daar een rubriek, Playboy Forum geheten, met veel aandacht voor burgerrechten en machtsmisbruik door de overheid. Behalve serieuze brieven ontvangen de twee ook de nodige lezerspost van complotdenkers.
Die lezerspost inspireert Wilson en Shea tot het schrijven van drie boeken die losjes zijn gebaseerd op deze brieven van Playboy-lezers. Uitgangspunt voor de serie is, zo vertellen de auteurs later, dat ‘al deze gekken gelijk hebben en dat alle complotten waarover ze klagen, daadwerkelijk bestaan’.
Het kost enige moeite om een uitgever te overtuigen om de satirische boeken uit te geven, maar in 1975 is het zover: de Illuminatus!-trilogie ziet het levenslicht. Een jaar later komt er zelfs een gelijknamige rock opera uit die in Londen, Liverpool, Amsterdam en Frankfurt wordt opgevoerd.
De trilogie van Shea en Wilson speelt een belangrijke rol bij de doorbraak van de Illuminati in de populaire cultuur. Sindsdien zijn er tal van boeken, films en muzieknummers verschenen die de mythe rondom de geheimzinnige, kwaadaardige organisatie voeden. Het bekendste voorbeeld is de bestseller Het Bernini Mysterie van Dan Brown, dat werd verfilmd als Angels and Demons. Daarin probeert de held Robert Langdon diverse moorden op te lossen die het werk lijken te zijn van iemand die afkomstig is uit kringen van de dood gewaande Illuminati. Niet alleen regisseurs, muzikanten en schrijvers zijn schatplichtig aan de Illuminatus!-trilogie. Ook een spelletjesmaker laat zich beïnvloeden door het werk van Shea en Wilson. In 1982 brengt de Amerikaan game-ontwerper Steve Jackson Illuminati: game of conspiracy uit.
Doel van dit kaartspel is wereldheerschappij. De spelers moeten proberen zoveel mogelijk maatschappelijke groepen – variërend van de Democraten tot de KGB en van de maffia tot de Zuid-Amerikaanse nazi’s – onder controle te krijgen. Ze kunnen met elkaar onderhandelen om hun machtsbasis te vergroten en aanvallen op elkaar uitvoeren om de tegenstander te verzwakken. Alles mag. In de spelregels wordt vals spelen zelfs aangemoedigd.
Om nieuwe inkomsten te genereren en om zijn Illuminati- spel actueel te houden, brengt Jackson in de loop der tijd verscheidene uitbreidingsets met nieuwe kaarten uit. Zo wordt in 1995 de ‘Terrorist Nuke’-kaart toegevoegd: de kaart met de twee wolkenkrabbers waarvan er eentje wordt getroffen door een nucleaire aanval.
Voorspelt Jackson daarmee de aanslagen van 2001 op het World Trade Center zoals Van der Meijden vermoedt? Dat is niet het geval, mailt hij mij. Jackson heeft zich gewoon laten inspireren door een gebeurtenis die in 1993 plaatsvond. Op 26 februari van dat jaar pleegde een groep islamitische terroristen namelijk ook al een aanslag op het WTC. De groep parkeerde een busje met daarin een 600 kilo wegende bom in de parkeergarage onder de Noordtoren. De terroristen hoopten dat de ontploffing ertoe zou leiden dat de Noordtoren zou instorten en in zijn val ook de Zuidtoren zou mee97 nemen. Dat gebeurde niet. Wel kwamen er door de explosie zes mensen om het leven en raakten meer dan duizend mensen gewond.
‘Er was dus geen voorkennis voor nodig om het WTC te kiezen als een geloofwaardig terroristisch doelwit’, schrijft Jackson, die elke maand wel ‘een a twee mails’ van complotdenkers ontvangt. Die samenzweringsgelovigen willen maar een ding van hem weten. ‘Ze vragen me hoe ik toch alles van tevoren kon voorzien.’
Morgen: ‘Wat is buitenaards? We zijn allemaal bewoners van het universum’
Wat beweegt complotdenkers? Zijn het paranoïde geesten of lijkt hun geloof in samenzweringstheorieën eigenlijk nog het meeste op religie? Voor het boek Complotdenkers dompelde ik me onder in de wereld van de samenzweringsgelovigen. Ik sprak verscheidene Nederlandse complotdenkers. Van een herhaaldelijk veroordeelde ex-journalist die de jacht heeft geopend op pedo-netwerken tot een anti-vaccinatieactiviste die ervan overtuigd is dat de Holocaust zwaar wordt overdreven. En van een succesvolle ondernemer die meent de moord op John F. Kennedy te hebben opgelost tot een oprichter van een politieke partij die de luchtmacht wil inzetten tegen chemtrails sproeiende vliegtuigen. Nu is er een geactualiseerde editie met aandacht voor onder meer QAnon, coronacomplotten en Donald Trump. Koop de geactualiseerde editie van Complotdenkers nu. Het boek is bij elke boekwinkel te bestellen.