We moeten af van de Faustiaanse deal waarbij we grote techbedrijven onze data geven in ruil voor gratis diensten. Maarten legt uit waarom hij zich heeft aangesloten bij de datavakbond.
Data zijn de nieuwe olie, luidt een wijsheid die de afgelopen jaren breed ingang heeft gevonden. Zoals olie de brandstof was die de industriële revolutie in een stroomversnelling bracht, zo maken data de informatierevolutie mogelijk, zo is de gedachte.
Nu gaat de vergelijking tussen olie en data natuurlijk op een aantal punten mank. De hoeveelheid olie is bijvoorbeeld eindig, terwijl het kenmerk van data nu juist is dat er steeds meer van bij komt. Data blijven bovendien gewoon bestaan als je ze gebruikt, terwijl olie na verbranding weg is.
Wie om die reden de metafoor van data als nieuwe olie wil afdoen als vaag filosofisch gezwam heeft het echter mis. Niet in de laatste plaats omdat data, net als olie, een enorme (economische) waarde vertegenwoordigen. Wie veel data in handen heeft, heeft macht. En die macht concentreert zich, net als bij olie, in de handen van een beperkt aantal partijen.
Zwaarmoedige techfilosofen
Zoals olie pas na raffinage geschikt is voor gebruik, zo geldt dat ook in veel gevallen voor data. Data moeten worden verzameld, bewerkt en geanalyseerd om bijvoorbeeld patronen te kunnen herkennen en voorspellen. En dat gebeurt nu eenmaal het makkelijkste op een zo groot mogelijke schaal. Naast Big Oil hebben we vandaag de dag ook Big Tech.
Voor wie dit allemaal nogal dystopisch vindt klinken: het zijn echt niet alleen zwaarmoedige techfilosofen of alarmistische criticasters van de grote techbedrijven die deze overtuiging aanhangen. Ook beleggers geloven in de enorme potentie van data.
Olie- en gasbedrijven als Exxon Mobil, BP en Shell die tot in het vorige decennium de toptien van meest waardevolle bedrijven ter wereld domineerden, hebben in datzelfde lijstje niet voor niets plaats moeten maken voor techbedrijven als Apple, Google en Facebook.
Mijnwerkers
Met die laatste twee bedrijven hebben we als consumenten een soort Faustiaanse deal gesloten. Zij leveren ons gratis diensten, zoals een zoekmachine of sociaal netwerk, wij geven hun gratis onze data. Maar hoe vanzelfsprekend is dat eigenlijk?
In mei richtte Europarlementariër Paul Tang (PvdA) een datavakbond op. “Data zijn een goudmijn. En de mijnwerkers, dat zijn wij zelf”, schreef hij in het oprichtingsmanifest. “We werken meestal met veel plezier, en we werken voor niks.” Tang wil daar verandering in brengen. Hij denkt dat een datavakbond zou kunnen onderhandelen met de techgiganten over “een collectief arbeidscontract, met een redelijke beloning en goede arbeidsvoorwaarden”.
Helemaal nieuw is dat idee niet. In zijn boek Who owns the future? stelde de Amerikaanse techfilosoof Jaron Lanier in 2013 ook al voor om bedrijven een microbetaling te laten uitkeren, elke keer als zij de data van een gebruiker gebruiken om geld te verdienen.
Vaatwasser
Zou een kleine heffing op het gebruik van onze data het einde betekenen van al die mooie gratis diensten waarvan we nu gebruikmaken? Allerminst.
Vorige maand deed Gabriel Weinberg, de oprichter van DuckDuckGo, op Quora uit de doeken hoe zijn privacy-vriendelijke zoekmachine winst kan maken zonder gegevens van zijn gebruikers te verzamelen. Dat bleek verbazingwekkend simpel: door advertenties te plaatsen die aansluiten bij je zoekopdracht. Zoek je op een vaatwasser, dan krijg je reclame voor een vaatwasser.
Zo deed Google dat in de begindagen ook. Maar Google heeft zich inmiddels ontwikkeld tot het grootste internetadvertentiebedrijf. En dus legt het profielen van zijn gebruikers aan, zodat adverteerders ons nog wekenlang op allerhande plaatsen kunnen blijven bestoken met reclame voor schoenen die je inmiddels al lang en breed hebt gekocht. Zou het echt zo erg zijn als Google daarmee zou stoppen? DuckDuckGo laat zien dat zo’n stap echt niet het einde hoeft te betekenen.
Google en Facebook stoppen niet vanzelf met het verzamelen van onze gegevens. Daarvoor is politieke druk nodig. En daarom heb ik me deze week aangemeld bij de datavakbond. Lid worden is net zo duur als het gebruik van Google en Facebook. Gratis dus.
Dit artikel verscheen eerder op Bright.nl.